Empowerment

Empowerment is een positief proactief model, waarbij wordt uitgegaan van de eigen kracht van het individu. Geprobeerd wordt om deze kracht te versterken, zonder bestaande kwetsbaarheden te ontkennen. De focus ligt op welzijn, gezondheid, krachten en beschermende factoren. De verbinding met de maatschappij is een belangrijk onderdeel.

Om empowerment door te vertalen naar de praktijk zijn er handelingsprincipes geformuleerd.

Empowerment als (meta)paradigma

Empowerment is een (meta)paradigma, een denk- en handelingskader dat zowel onze manier van kijken beïnvloedt als ons handelen. Empowerment streeft naar volwaardig burgerschap voor iedereen en heeft bijzondere aandacht voor maatschappelijk kwetsbare groepen. Daarbij wordt uitgegaan  van een krachtgerichte kijk, zonder  kwetsbaarheden te ontkennen. Mensen worden niet herleid tot hun ziekte of kwetsbaarheid, er is aandacht voor de gehele persoon, voor processen van veerkracht met een inherent geloof in groei en verandering. Empowerment is ethisch gegrond in de centrale waarde van sociale rechtvaardigheid.

Sociale cohesie en solidariteit

Empowerment stelt dat mensen des te sterker kunnen groeien in hun kracht door een goede inbedding in steunende relaties en een warme samenleving. Sociale cohesie (erbij horen) en solidariteit zijn principes van een empowerende samenleving. Het gaat om versterken én verbinden in een sfeer van vertrouwen met extra zorg voor het herstellen van verbindingen met maatschappelijk kwetsbare groepen. Tot het lexicon van empowerment behoren dan ook de concepten van interafhankelijkheid, relationele autonomie, relationeel burgerschap en samenredzaamheid.

Niveaus van empowerment

Een gangbare omschrijving van empowerment in Nederland en Vlaanderen is ‘een proces van versterking waarbij individuen, organisaties en gemeenschappen greep krijgen op de eigen situatie en hun omgeving en dit via het verwerven van controle, het aanscherpen van kritisch bewustzijn en het stimuleren van participatie’. Deze omschrijving van Tine Van Regenmortel gaat uit van verschillende niveaus bij empowerment. Vaak wordt empowerment eenzijdig op het individuele niveau gesitueerd. Minimaal dient een individuele psychologische dimensie onderscheiden te worden naast een collectieve, politiek-maatschappelijke dimensie. Empowerment erkent structurele uitsluitingsmechanismen bij sociale problemen die ontstaan door een samenspel van factoren op micro-, meso- en macroniveau. Deze interactionistische kijk omvat circulaire causaliteit en sluit ‘blaming the victim’, maar ook ‘blaming the system’ uit. Empowerment gaat uit van een gedeelde verantwoordelijkheid waarbij vermaatschappelijking en kwartiermaken aan de orde zijn. Processen van empowerment dienen te worden gefaciliteerd door de sociale en maatschappelijke omgeving van de betrokkene (‘to enable ’). Het stimuleren van eigen kracht is een gedeelde verantwoordelijkheid (ook van het beleid), het gaat om samenredzaamheid.

Krachtgerichte zorg

De hulpverlening is een context om empowerment van hulpvragers te stimuleren. Een ‘krachtgerichte zorg’ ondersteunt mensen om (terug) regie te krijgen over het eigen leven en de omgeving door te groeien in eigen kracht en via verbinding met de omgeving. De wijze waarop dit gebeurt is essentieel: door een positieve basishouding (o.a. presentie, partnerschap) en passende participatie (dubbel actorschap, dialoogsturing). De relatie is het fundament van een krachtgerichte zorg. De professionals dienen ondersteund te worden door hun organisatie en het beleid. Samenwerking tussen organisaties is wezenlijk om te komen tot een continue zorg op maat. De stem van hulpvragers met waardering voor hun ervaringskennis staat hierbij voorop.

Handelingsprincipes

Om empowerment door te vertalen naar de praktijk zijn er handelingsprincipes geformuleerd. De kern van de ‘empowermentbloem’ is het versterkend én verbindend werken met daar omheen het positief, participatief, inclusief, integraal, gestructureerd, gecoördineerd en proactief handelen. Deze principes kunnen ook als evaluatiecriteria voor praktijken worden gehanteerd.

Gevolgen voor onderzoek

Empowerment heeft ook gevolgen voor onderzoek. Niet enkel het bewijzen (‘to prove’), maar ook reële verbetering (‘to improve’) is aan de orde. Zowel theoretische, praktijkkennis als ervaringskennis dienen met elkaar gekruist te worden. Stemmen die normaliter minder aan bod komen (‘silenced voices’) krijgen een gelijkwaardige plaats in onderzoek. Hiervoor zijn participatorische, responsieve, waarderende onderzoeksmethoden nodig waarbij de onderzoeker de rol opneemt van ‘critical friend’. De uitbouw van empowerende academische werkplaatsen is hierbij de uitdaging.

Gebruik van empowerment in de praktijk

Empowerment leunt aan bij de positieve psychologie, bij het rehabilitatie- en hersteldenken in de geestelijke gezondheidszorg en bij het burgerschapsmodel in het kader van mensen met een (mentale) beperking. In Vlaanderen kent empowerment een stevige inbedding in de strijd tegen armoede en dak- en thuisloosheid. Andere toepassingen zijn er bv. binnen de jeugdzorg en de ouderenzorg en op vlak van activering en inburgering en integratie.

Auteur: Tine Van Regenmortel