Filosofie en sociaal werk

Filosofie en sociaal werk hebben dezelfde basis: het sociaal en normatief handelen. Concepten, uitgangspunten en horizonten van filosofen kunnen worden gebruikt in het sociaal werk. Omgekeerd levert input van sociale professionals weer nieuwe gezichtspunten op binnen de filosofie.

Relevante gebieden voor het sociaal werk binnen de filosofie zijn: sociale en politieke filosofie, antropologie en ethiek. Andere gebieden, bijvoorbeeld logica en argumentatieleer, kunnen een ondersteunende rol spelen bij het kritisch overdenken van de waarden en het beleid van het sociaal werk.

Samenleven in de moderne maatschappij

Tegenwoordig ligt het accent binnen de filosofie op de ontwikkeling van concepten die het samenleven in de moderne maatschappij inzichtelijk maken. Thema’s daarbij zijn welzijn, erkenning, zorg, verschil, marginalisering en rechtvaardigheid. Deze concepten bieden nieuwe toepassingen, of in elk geval ‘denkwegen’, aan de sociale professionals. De filosoof Vattimo bijvoorbeeld heeft een idee van marginalisering ontwikkeld waarin hij voorstelt dat een samenleving accepteert dat er ‘marginale zones’ zijn van onaangepastheid. Een social professional zal dit idee herkennen als realiteit, en kan voor een beter begrip ervan van dit idee gebruik maken.

Respect en rechtvaardigheid

Veel sociale vraagstukken spelen zich af rond rechtvaardigheid. Filosofen als Rawls en Nussbaum leveren aan het sociaal werk waardevolle analysen en ook professionele idealen om rechtvaardigheid voor cliënten tastbaar te maken. Ook helpt de filosofie bij het aanscherpen en onderbouwen van professionele idealen als respect, autonomie en informed consent.( Voor elk onderzoek dat of iedere ingreep die een hulpverlener verricht is in principe toestemming van de patiënt vereist) Dit laatste laat ook zien dat een onderdeel als onderzoeksethiek van belang zal worden in de toekomst, als sociaal werkers zich ook als praktijkonderzoekers zullen ontwikkelen.

Zienswijzen rond agressie, geweld en uitsluiting

Daarnaast kan de filosofie ook een bijdrage leveren aan professionele praktijken rond agressie, geweld en uitsluiting. Werk van Achterhuis en Foucault kan hier bijvoorbeeld worden ingezet. Foucault bijvoorbeeld leert ons te kijken naar ‘de blik van de ander’ als we communiceren met elkaar, met name in situaties van grote machtsongelijkheid, bijvoorbeeld in psychiatrische settings.

Methoden voor dialoog en reflectie

Belangrijke methoden om filosofische ideeën in de praktijk van het sociaal werk onder te brengen zijn dialoog en, reflectie. Dit werkt extra goed, omdat ook de agogiek veelvuldig gebruik maakt hiervan. Er is zelfs sprake van wederzijdse beïnvloeding. Denkers als Buber, Levinas en Schőn hebben ons idee van dialoog en reflectie veranderd, anderzijds heeft Lewin met zijn krachtenveldleer en zijn actieonderzoek de reflectiepraktijk van filosofen veranderd. Tevens kan de filosofie een bijdrage leveren aan de groeiende behoefte aan dialoog en reflectie door haar ervaringen op dit gebied aan te bieden en middels socratische dialogen en andersoortige dialogen (bijvoorbeeld à la David Bohm) actief ons denken en handelen een dynamische spiegel voor te houden.

Auteur:  Peter van Zilfhout, werkzaam als associate lector filosofie en ethiek bij Fontys Hogeschool Sociale Studies
 

Verder lezen

John Rawls (2006). Een theorie van rechtvaardigheid, Rotterdam

Martha Nussbaum (2006). Grensgebieden van het recht, Amsterdam

Michel Foucault (2013). Geschiedenis van de waanzin, Amsterdam

Hans Achterhuis (2008). Met alle geweld, Rotterdam