Individuele Rehabilitatiebenadering

De Individuele Rehabilitatiebenadering (IRB) is gebaseerd op de aanname dat ook mensen met ernstige beperkingen wensen en doelen hebben met betrekking tot hun rolfunctioneren op de levensgebieden wonen, werken, activiteiten en vrije tijd, leren, sociale- en familiecontacten en financiën.

De belangrijkste doelen van de benadering zijn daarom:

• Herwinnen of verbeteren van functioneren op deze gebieden
• Toename van de maatschappelijke participatie van de cliënt
• Herstel van het gevoel van eigenwaarde en van eigen kracht
   

De benadering wordt bij verschillende doelgroepen en op verschillende terreinen soms anders genoemd, bijvoorbeeld bij ouderen “Zorg voor zelfstandigheid”, bij jongeren “Op eigen benen”, in de verslavingszorg “Zorg voor zin”, in het onderwijs “Begeleid Leren” en “Steun voor ouders met psychiatrische beperkingen”. De IRB is in de arbeidsrehabilitatie (Supported Employment) en bij het begeleiden van mensen met beperkingen bij het (weer) gaan volgen van een reguliere opleiding (Supported Education) uitgewerkt in het kiezen-verkrijgen-behouden model (choose-get-keep model). Zie verder literatuurlijst.

Doelgroep

De doelgroep bestaat uit mensen met ernstige, langdurige beperkingen die door hun beperkingen belemmerd worden bij het vervullen van maatschappelijke / sociale rollen. De methode is breed toepasbaar op verschillende terreinen van sociaal functioneren, bij mensen uit alle leeftijdscategorieën (inclusief jongeren en ouderen) en met verschillende soorten beperkingen (fysiek, verstandelijk, psychisch/psychiatrisch, verslaving, sociale achterstand). Deze doelgroep werd van oorsprong bediend door hulpverleners uit zorginstellingen. Door de invoering van Wet Maatschappelijke Ondersteuning (Wmo) zullen ambulant verblijvende mensen met beperkingen ook en vooral bediend gaan worden door welzijnswerkers (-nieuwe stijl).

Aanpak

De IRB-techniek is gebaseerd op een visie en op waarden. Ze omvat een aantal modules die aansluiten op de fasen van een rehabilitatieproces. De modules helpen cliënten  om hun persoonlijke doelen te verkennen, te kiezen, te verkrijgen en te behouden. De hulpverlener gebruikt de modules om de cliënt te ondersteunen bij het afronden van de fase waarin hij verkeert en het beginnen aan de volgende fase. In principe kunnen onderdelen van elke module in elke fase van pas komen. Wel worden bepaalde modules zeer frequent gebruikt in bepaalde fasen zoals: doelvaardigheid beoordelen in de fase van verkennen, het stellen van een doel in de fase van kiezen, planning in de fase van verkrijgen en vaardigheids- en hulpbroninterventies in de fase van behouden.

Het resultaat wordt steeds beoordeeld vanuit twee gezichtspunten: vanuit de omgeving (succes) en vanuit de cliënt (tevredenheid). Om te kunnen spreken van een positief resultaat zijn zowel voldoende succes als voldoende tevredenheid nodig.

Subdoelen van de benadering zijn:

• het verkennen van mogelijkheden,
• het stellen van een doel,
• het verkrijgen van de gewenste rol en omgeving 
• daarin met succes en tevredenheid functioneren
• het leren van vaardigheden, het leren vaardigheden beter te gebruiken 
• het creëren, verkrijgen en gebruiken van hulpmiddelen en ondersteuning (hulpbronnen), eventueel door aanpassingen van de omgeving.
   

Onderbouwing

De ontwikkelaars van de methode waren werkzaam aan het Center for Psychiatric Rehabilitation van Boston University in Boston, VS. De benadering is gebaseerd op werk van de revalidatiepsycholoog Anthony (2002), de psychotherapeut Rogers (1961) en op de “teaching as treatment” benadering van Carkhuff en Berenson (1976). De benadering werd in de jaren ’80 en ’90 ontwikkeld als antwoord op de deïnstitutionalisering in de psychiatrie (de opheffing en verkleining van grote psychiatrische ziekenhuizen) die in de jaren ’60 tot ’80 van de vorige eeuw plaatsvond. Mensen met ernstige beperkingen die weer in de maatschappij gingen functioneren bleken enerzijds in belangrijke mate dezelfde wensen en doelen te hebben als andere burgers, en anderzijds dikwijls vaardigheden en hulpbronnen te missen die nodig zijn om hun doelen te verwezenlijken. Bovendien was er sprake van stigmatisering en zelfstigmatisering: de betrokkenen werden geacht vanwege hun aandoening geen participatiedoelen te kunnen stellen en verwezenlijken. Dit is inmiddels een onjuiste opvatting gebleken. Wel hebben mensen soms gerichte en systematische begeleiding nodig bij het verkennen, kiezen, verkrijgen en behouden van eigen participatiedoelen.

Auteur: Lies Korevaar. Lies Korevaar is sinds juni 2003 als Lector Rehabilitatie verbonden aan de Hanzehogeschool Groningen

Verder lezen

Anthony, W., M. Cohen,  M. Farkas & C. Gagne (2002). Psychiatric Rehabilitation. Boston, Center for Psychiatric Rehabilitation.

Bassant, M., & Korevaar, L. (2002). Van start tot finish, 1999-2002 : publicatiebundel van het Rotterdamse project begeleid leren. Rotterdam: ROC Zadkine, Stichting Rehabilitatie '92; Trimbos Instituut.

Carkhuff, R.R. & B.G.Berenson (1976) Teaching as treatment: An introduction to counseling and psychotherapy. Amherst, MA:Human Resource Development Press

Danley, K.S., K. Sciarappa & K. MacDonald-Wilson (1992). Choose-get-keep: A psychiatric rehabilitation approach to supported employment. In: R.P. Liberman (Red.), New directions in mental health services: Effective psychiatric rehabilitation. San Francisco: Jossey Bass, 53, p. 87-96.

Danley, K. S., Rogers, E. S., MacDonald-Wilson, K., & Anthony, W. (1994). Supported employment for adults with psychiatric disability: Results of an innovative demonstration project. Rehabilitation Psychology, 39, 269–276.

Ende P.C. van der & Venderink, M.M. (2008). De ouderrol: behoefteonderzoek en rehabilitatiemethodiek. In: A.  Plooy, S. van Rooijen en J. van Weeghel: Psychiatrische rehabilitatie  Jaarboek 2008-2009. Amsterdam, SWP, p. 199-208.

Hutchinson, D., Anthony, W., Massaro, J. & Rogers, E.S. (2007). Evaluation of a combined supported computer education and employment training program for persons with psychiatric disabilities. Psychiatric Rehabilitation Journal 30 (3), 189-197.

Korevaar, L.  (2005). Rehabilitatie door educatie. Onderzoek naar een Begeleid Leren-programma voor mensen met psychiatrische problematiek. Amsterdam, SWP.

Korevaar, L. & J. Dröes (Red.) (2011). Handboek Rehabilitatie voor zorg en welzijn. Bussum, Coutinho.

Rogers, C.R. (1961). On becoming a person. Boston: Houghton Mifflin.

Sullivan, A.P.; D.L. Nicolelis; K.S. Danley & K. MacDonald-Wilson (1993). Choose-Get-Keep: A Psychiatric Rehabilitation Approach to Supported Education. Psychosocial Rehabilitation Journal, 17(1), p. 55-68.

Unger, K. V., Anthony, W. A., Sciarappa, K., & Rogers, E. S. (1991). A supported education program for young adults with long-term mental illness. Hospital and Community Psychiatry, 42, 838–842.