Presentiebenadering

De presentiebenadering is een manier van werken die de relationele afstemming tussen zorggever en cliënt als basis voor hulp en steun ziet. Goede zorg ontstaat vanuit het zorgvuldig aansluiten bij en afstemmen op de ander, en op wat hij of zij nodig heeft. Leefwereldgerichtheid en perspectiefwisseling zijn daarin centrale begrippen.

De presentie noemt zich geen methodiek maar een benadering. Presentie richt de zorg in via relationeel programmeren: vanuit de relatie blijkt wat goede zorg is voor deze cliënt op dit moment. De eigen vakkennis blijft intact, maar de relatie stuurt hoe die kennis wordt aangewend. Er zijn geen methodische stappen, maar wel richtinggevende werkprincipes geformuleerd. De presentie neemt radicaal het perspectief van de ander in als leidraad voor de zorg – in plaats van de logica van de methodiek. Daarmee is de richting van de probleemdefinitie nooit vooraf gegeven. De presentie is  bovendien kritisch tegenover het maakbaarheidsgeloof in veel methodieken; presentie is primair gericht op het zoeken naar een bevredigende relatie tot het leven – ook als dat leven vastzit.  

Basis voor inzet methodieken

Door dit afwijkende perspectief op zorg, biedt de presentiebenadering een mogelijke basis voor de inzet van methodieken. Zo krijgen bijvoorbeeld empowerment, herstelwerk of een evidence-based methodiek een specifieke kleur als ze worden ingezet vanuit een presente basishouding. Dit vraagt steeds om context-specifieke positionering.

Doelgroep

De presentiebenadering is bij uitstek behulpzaam bij mensen die moeilijk bereikbaar zijn (zorgmijders) of bij wie de complexiteit van problemen groot is. De presentiebenadering wordt op dit moment actief toegepast in de psychiatrie, de zorg voor ouderen en mensen met dementie, bij verstandelijk gehandicapten, dak- en thuislozen, in ziekenhuizen en in de verslavingszorg. Maar ook binnen het onderwijs, het politiewerk en de woningbouw zijn presentieprojecten gaande.

Professionaliteit

De presentiewerker is benaderbaar en werkt vanuit trouw, eerder dan vanuit oplossingsgerichtheid. Precies omdat de presentietheorie geen kant-en-klare werkwijze voorschrijft én omdat de persoon van de werker een belangrijk element is van de (goede) zorgrelatie, schenkt de presentie veel aandacht aan normatief-reflexieve professionalisering en verstandigheid (ook wel: praktische wijsheid). Dat betekent dat presentiebeoefening altijd  gepaard gaat met vormen van (team-)reflectie, moreel beraad of Case Based Learning, een binnen de presentie ontwikkelde methode voor casuïstiekbespreking, waarbij stapsgewijs en grondig een complexe casus wordt ontleed en bereflecteerd, aan het einde gevolgd door handelingsalternatieven (een korte beschrijving van dit bespreekmodel is beschikbaar via ResearchGate; in vele teams in het land is hiermee praktijkervaring opgedaan).

(Politieke) Ethiek

De presentie is geworteld in een politieke ethiek: de zorgethiek.  Deze morele theorie stelt de onderlinge afhankelijkheid van en verbondenheid tussen mensen en hun plek in een gemeenschap centraal. Menselijke kwetsbaarheid en verantwoordelijkheid zijn uitgangspunten in het moreel redeneren, meer dan algemene beginselen, universele plichten en autonomie (zoals in de rechtenethiek), of veralgemeniseerbare consequenties (gevolgenethiek), of zelfstandige deugdenbeoefening (deugdethiek).

Organisatie, management en kwaliteitsbeleid

Present werken in het primaire proces vraagt om een specifieke inrichting van leidinggeven en besturen. In een aantal organisaties werkt men dan ook aan het versterken van present management dan wel aan langdurende transities. Datzelfde geldt voor het nadenken over (andere) vormen van verantwoording en vaststellen van kwaliteit.

Praktijktheorie

Begin deze eeuw is de presentietheorie voor het eerst door Andries Baart geformuleerd, als resultaat van een meerjarig wetenschappelijk, empirisch gefundeerd onderzoek naar het werk van buurtpastores. Vandaag de dag hecht de presentie nog steeds aan de wisselwerking tussen (wetenschappelijk) onderzoek en praktijkbeoefening.

Auteur: Judith Leest
 

Verder lezen

Elly Beurskens, Marije van der Linde, Andries Baart, Praktijkboek presentie, Bussum: Coutinho 2019 

Andries Baart, Een theorie van de presentie, Utrecht: Lemma 2001 (derde vermeerderde druk 2004; her- en bijdrukken in 2006, 2009 en 2011)

Voor een overzicht van het werk en aanbod van Stichting Presentie: www.presentie.nl

Voor literatuurverwijzingen van presentie publicaties: www.andriesbaart.nl

Voor een kennismaking met de zorgethiek: https://ethicsofcare.org/ of www.zorgethiek.nu.