Recht voor sociale professionals

In hun beroepsuitoefening kunnen sociale professionals niet om ‘het recht’ heen. Het drukt zijn stempel  op kaders, de inhoud van hun werk en de keuze van methoden. Hieronder een aantal begrippen en voorbeelden van de manier waarop ze van toepassing zijn binnen het sociaal werk.

De sociale sector zelf past in het juridische kader van de mensenrechten, in Nederland uitgewerkt in de sociale grondrechten.

Sociale grondrechten

De belangrijkste sociale grondrechten voor de sociale sector zijn, dat burgers aanspraak kunnen maken op sociale, juridische, psychische en opvoedkundige hulp.  Andere (sociale) grondrechten zijn de rechten op  onderwijs, medische behandelingen, huisvesting, arbeid en inkomen. Ze bieden burgers  juridische en materiële voorwaarden om volwaardig aan het maatschappelijk verkeer deel te nemen. Grondrechten zijn uitgewerkt in internationale verdragen, wetten, gemeentelijke verordeningen en beleidsregels. Criteria: rechtszekerheid en rechtsgelijkheid. Voor professionals is het belangrijk te weten, dat uitgewerkte grondrechten dienen te voldoen aan criteria als rechtszekerheid en rechtsgelijkheid. Rechtszekerheid vereist dat rechten zijn uitgewerkt in voorzieningen die voor iedere burger beschikbaar, bereikbaar, betaalbaar en toegankelijk zijn. Rechtsgelijkheid vraagt objectieve, transparante en voor iedereen gelijk geldende normen. Om burgers ‘aan’ die rechten te doen komen, vervullen professionals de rol van informant, adviseur, verwijzer en belangenbehartiger.

Juridisch karakter van relatie tussen burgers en overheid

Voor sociale professionals is het belangrijk de invloed van het begrip ‘juridisering van de samenleving’  te onderkennen.  Juridisering houdt in, dat relaties tussen burgers onderling en tussen burger en overheid naast een sociaal ook steeds meer een juridisch karakter aannemen. Daarom dienen professionals zich ook af te vragen, of en welke juridische contexten aan de orde zijn bij vragen van cliënten.  Denk aan slachtoffers bij wie, naast emotionele ondersteuning ook juridische vragen rond schadevergoeding spelen. Juridisering houdt ook in, dat wetten posities en belangen van burgers steeds meer vastleggen en beschermen. Denk aan de rechten van werknemers bij ontslag; van huurders op huurbescherming; van minderjarigen in het jeugdrecht; van mensen zonder werk op inkomensvoorzieningen;  van patiënten bij de bescherming van persoonsgegevens of inzagerechten in dossiers.  

Codificering: vastlegging van maatschappelijke opvattingen in wetten

Wanneer sprake is van codificering, heeft de overheid maatschappelijke opvattingen, regels of praktijken in wetten vastgelegd. Zo vindt men het nu normaal dat burgers klachten naar voren kunnen brengen bij juridisch verankerde klachtencommissies in sectoren als gezondheidszorg, sociale zekerheid of bij woningcorporaties. Ook de medezeggenschapsrechten zijn historisch gezien recentelijk verworven rechten in de gezondheidszorg, onderwijs en bij arbeidsorganisaties  in ondernemingsraden .

Modificering: overheid gebruikt het recht om sociale processen te sturen

Van  modificering is sprake, als de overheid het recht als instrument gebruikt om sociale processen en/of sociaal beleid te sturen. Zo legt de Wet maatschappelijke ondersteuning meer verantwoordelijkheden bij de burger zelf en bij zijn medeburger. Door deze wet verandert de rol van sociale professionals van helper naar faciliteerder om burgers in staat te stellen zelf  ‘tot’ hun rechten te komen, meer (zelf)verantwoordelijkheid te dragen en meer zelfwerkzaam en zelfredzaam te zijn. Daardoor zijn agogische methoden als  empowerment en coaching meer op de voorgrond gekomen. 

Agogisering: sociale argumenten van invloed op juridische beslissingen

Sociale professionals werken vaak binnen juridische kaders. Denk aan de reclasseri ng (strafrecht), de voogdij (jeugdrecht), vluchtelingenwerk (vreemdelingenrecht), de uitvoeringsorganen sociale zekerheid voor de uitvoering van de sociale zekerheidswetgeving, of instellingen waar kwesties over bewind of curatele spelen (personen- en familierecht of Wet schuldsanering natuurlijke personen). Binnen deze kaders spreekt men van de agogisering van het recht, wat inhoudt dat sociale argumenten van invloed zijn op juridische beslissingen. Ook  mediation is een agogische methode die of de juridisering van conflicten voorkomt of leidt tot juridische beslissingen waarmee alle betrokken partijen instemmen.     

Auteur: Leo Witte
 

Verder lezen

Savornin Lohmman, J. de, & Raaff, H. (2008). In de frontlinie tussen hulp en recht, Bussum: Uitgeverij Coutinho.

Scholte, M. (2010). Oude waarden in nieuwe tijden. Over de kracht van het maatschappelijk werk in de 21^e eeuw, Hogeschool INHolland.

Toegang tot recht (2204). Den Haag: Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling, Advies 32, december.

Witte, L. (2011). Methodisch werken in de materiële hulp- en dienstverlening, Houten: Bohn Stafleu Van Loghum, 5^e druk.