Zingeving

Levensgebeurtenissen kunnen mensen brengen bij ervaringen van zin of juist van zinloosheid. In het sociaal werk is zingeving een thema zowel voor de professionals zelf als voor de doelgroepen met wie zij werken en daarom speelt  in het tweerichtingsverkeer van het professionele contact zingeving een rol. Het is belangrijk dat de sociale professional zich ervan bewust is vanuit welk zingevingskader hij of zij zelf werkt.

Internationale ‘social work’ organisaties (IASSW en IFSW) benadrukken: het hoort tot de taken van sociale professionals om ruimte te geven aan  existentiële vragen. Humaniteit en welzijn kan worden bevorderd mede door expliciet zinvragen aan de orde te stellen.

Veel verschillende zingevingskaders

Mensen geven zin aan hun bestaan - of missen en zoeken de zin- op crisismomenten in  samenhang met hun levensbeschouwelijke kaders. Dat kunnen traditionele vormen van religie zijn, zoals bijvoorbeeld het jodendom, christendom, islam en hindoeïsme of het kunnen niet-religieuze levensbeschouwingen zijn: politieke en andere ideologieën, zoals socialisme, liberalisme of  feminisme. Maar er zijn ook veel  ‘alternatieve’ stromingen die nieuwe zingevingskaders bieden, zoals westers boeddhisme, astrologie, alternatieve geneeswijzen, gothic cultuur en vele andere. Deze komen tot uitdrukking in normen en waarden. Er zijn vele nieuwe rituele praktijken als stille tochten, bermmonumenten, meditatie, muziekfestivals enzovoort.

Zingeving onderdeel van beroepsprofiel

Het omgaan met alle mogelijke zingevingskaders met bijbehorende normen en waarden wordt beschreven in beroepscodes, beroepsprofielen en opleidingsprofielen. Zo presenteert het beroepsprofiel van de maatschappelijk werker ‘kennis hebben van verschillende levensbeschouwingen en culturen’ als één van de bekwaamheden van de professional. Het beroepsprofiel Jongerenwerker benadrukt dat inspelen op de leef- en belevingswereld van jongeren ook betekent de eigen manier van zingeving door jongeren ruimte te geven in routines, methodieken en procedures.

Wat betekent dat in de praktijk?

In de praktijk van het werk betekent dat: in de intake fase/ beginfase aandacht besteden aan de levensbeschouwelijke achtergrond van de cliënt, bewoner of groep. Deze is soms impliciet, soms expliciet merkbaar. In de uitvoeringsfase betekent het: de mogelijkheid bieden om ook de spirituele of zingevingskant van klemmende levensvragen bij de begeleiding te betrekken. Waar dat nodig is, zal ook doorverwezen dienen te worden naar professionals en organisaties met andere disciplines die meer gespecialiseerd zijn op het terrein van zingeving, spiritualiteit en religie.

De rol van je eigen zingevingskader

In de verschillende disciplines binnen de sociale professie speelt zingeving op een eigen manier een rol. Het kan allerlei beroepsethische vragen oproepen. Waar moet je als sociale professional op letten wanneer je voogd bent van een jongere uit een moslim familie en deze wordt geplaatst in een pleeggezin? Je doet de opleiding en bent gothic. Waar ga je werken? Je bent atheïst en wat doe je wanneer mensen met een gelovig thema op de proppen komen? Wat doe je als sociale professional wanneer je vanuit je geloof vrouwen geen hand mag geven?

Zelfreflectie maakt afstemming op anderen mogelijk

Bij alle beroepsethische kwesties is het van belang dat de professional zelfkennis heeft en zich realiseert welk zingevingskader hij of zij verinnerlijkt heeft. Vervolgens is het van belang de  eigen ethische, filosofische en religieuze visie aan een kritisch zelfonderzoek te onderwerpen en die te toetsen aan die van anderen. Vanuit een dergelijke bereflecteerde zelfkennis is professioneel afstemmen op de zingeving van anderen mogelijk. Het beleid en de signatuur van de organisatie is natuurlijk ook van invloed op de mogelijkheden om impliciet of expliciet zingeving aan de orde te stellen. In deze drieslag: persoonlijke zingeving, zingevingskader van de doelgroepen en de signatuur van de organisatie kunnen professionals op creatieve manieren mensen begeleiden en ondersteunen. Vanuit hun vak en beroepsethiek. Ze kunnen dan werken met compassie voor andere visies dan de eigen.

Projecten rond zingeving

Voorbeelden van projecten rond zingeving zoals ze vanuit twee lectoraten in Nederland zijn ontwikkeld, zijn via onderstaande links te lezen. Ze zijn ontwikkeld vanuit de sector jeugdzorg en de daklozen opvang.

• Zin in jeugdzorg
  Vanuit het samenwerkingsproject Zin in jeugdzorg tussen  het lectoraat Theologie en Levensbeschouwing van Hogeschool Windesheim en vijf jeugdzorginstellingen is belangrijk materiaal ontwikkeld. Onder andere een Manifest geloof (2013).
   
• Zin werkt
  Vanuit het Kenniscentrum Sociale Innovatie van de Hogeschool Utrecht is in samenwerking met Movisie de publicatie Zin werkt. Zingeving in de hulp aan dak- en thuislozen (2010) geschreven.
   
• Zin in het donker
  Over het werken met film in vormingswerk is een publicatie verschenen: Zin in het donker (pdf) (2009).

Auteur: Herma Tigchelaar